Sabit protez yapımında dikkat edilecek noktalar

Sabit protez yapımında dikkat edilecek noktalar:

Öncelikle dişler doktorlar tarafından üye olarak he­saplanır. Bunu şu şekilde açıklayabiliriz. Bir tek eksik dişi­niz varsa sağındaki ve solundaki dişler kesilerek bir köprü hazırlanır. Dolayısıyla böyle bir köprüye 3 üye denir. Eğer iki eksik dişiniz varsa ve ikisi yan yana ise yine boşluğun sağı, solu kesilir. Bu sefer 4 üye köprü yapılır; ama iki tane dişiniz eksik ve bunlardan biri alt çenede biri üst çenede ise, her iki bölgede üç üyeli 2 tane köprü, dolayısıyla top­lam 6 üye diş yapılacaktır. Üye sayısı protezin fiyatını et­kiler. Sabit protezler üye sayısına göre hesaplanır.

Korsan muayenehanelerde bu fiyatlar 25 dolara ka­dar düşebilir ki bu fiyat normal kullanılabilir bir sabit pro­tezin toplam masrafı bile değildir. Protez yapımında çalı­şılan laboratuar ve kullanılan malzeme kalitesi çok önem­lidir. Ucuz protezler, bir yıl içinde estetik parçaları kırılan, sararan, kararan dişlere dönüşür. Kenar uyumları iyi değil­dir. Bu da protezin altında kalan dişin çürümesine ve hem dişin hem de protezin kaybına neden olur. Lütfen piyasa fiyatlarının çok altında bir protezi yaptırmaya kalkmayın. Dişinizi düşünüyorsanız böyle bir protez yaptıracağınıza dişsiz gezin, ağzınıza daha az zarar verirsiniz. Hem çok ucuz hem kaliteli bir protez olamaz kendinizi kandırmayın.

Sabit protezde ilk önce destek dişler anestezi altında kesilerek hazırlanır. Bazı kurallar çerçevesinde küçültülür. Bu işlem sırasında dikkat etmeniz gereken önemli konu­lardan biri kesim sırasında bol su kullanılması, diş yanık kokusunun burnunuza gelmemesidir. Diş kesimi ve çürük temizleme esnasında kullanılan, hastaların bayıldığı vızıltılı aletlere aerotor, başlık diyoruz. Bu cihazlar çok hızlı dönerek dişi keser. Ve ortaya sürtünme nedeniyle hatırı sayılı bir ısı çıkar. Aynı zamanda aeretorun ucundan so­ğutma için çıkan suyla dişler bir taraftan yıkanır bir taraf­tan da soğutulur. Bazı korsan hekimler bu soğutmanın önemini bilmezler, sadece temizlik için basit bir yıkama olarak görürler. Oysa fazla ısı diş sinirlerinizin ölmesine neden olabilir. Dişlerinizin dolgu yapılırken, kesim yapılır­ken susuz ortamda hazırlanmasına asla izin vermeyiniz.

Eskiden diş yaptırmak denince korkunç ağrılı, acılı bir süreç akla gelirdi. Günümüzde protez hazırlık aşaması, sıfır acı ile yapılan, ama hastayı ve hekimi yoran meşak­katli bir iştir. Koltukta kesim sırasında çok acı çekiyorsa­nız normal değildir. Yani bu iş tamamen acısız rahatlıkla yapılabilir. Hekimi çektiğiniz acı konusunda uyarın. Gere­kirse anestezik iğnenin tekrar yapılmasını sağlayın. Bu arada anestezi için kullanılan ampuller genellikle sanıldığı gibi morfin değildir. Gerektiğinde 4-5 ampule kadar da kullanılabilir. Ne uyuşturucudur ne de alışkanlık yapma riski vardır. Anestezi yapılırken bazen yan sinir dallan ne­deniyle ya da anatomik oluşumlar ya da kullanılan malze­menin saklama şartlarından dolayı etkinliğinin azalması gibi nedenlerle yeterli anestezi sağlanamayabilir. Anestezi tekrarlanarak ağrılar kesilmelidir.

Dişler kesilip hazırlandıktan sonra ölçü alınarak la-boratuvarda çalışılmak üzere kalıpları çıkarılır. Diş teknis­yeni tarafından kalıplar üzerinde dişler hazırlanır. Bu süre iş yoğunluğu gibi bazı nedenlere göre değişebilir. Ortala­ma bir hafta-10 gün arası sürer. Fazla uzatılmamalıdır. Bir an önce dişler takılmalıdır.

Sabit protezde porselen, biodent, zirkonyum, izosit gibi maddeler kullanılır. Porselen ve zirkonyum bizim önerdiğimiz fakat nispeten pahalı olan dişlerdir. Seramik esaslıdır. Diğerleri ise plastiktir. Benzetmek gerekirse; bi­odent plastik tabak, izosit melamin tabak, porselen de por­selen tabağa benzetilebilir. Plastik tabaklar nasıl kullanıl­dığında kısa sürede kötü bir görünüm alır, yamulur, renk değiştirirse, bu plastik esaslı protezler de zaman içerisinde çabuk bozulurlar. Plastik, porselene göre çok gözenekli bir yapıdır. Mikron düzeydeki bu gözenekler renklenmeye, aşınmaya zemin hazırlar.

Dişeti ile biyolojik uyumu iyi değildir. Tek avantajları ucuzdurlar. Maddi durumunuz elveriyorsa kesinlikle tercih etmeyiniz. Porselenin biyolojik uyumu iyidir. Çok daha estetik bir dişe izin verir. Kolay renklenmez. Çay, kahve, kötü ağız hijyeni nedeniyle doğal dişleriniz ne kadar renklenirse, porselen dişleriniz de o ka­dar renklenir. İyi bir parlatma ile de tekrar beyazlar. Oysa sararan renklenen plastik esaslı dişlerde renklenme tekrar beyazlatılamaz.

Porselen ya da biodent dişlerde iki tabaka vardır. İç tabaka tamamen metalden yapılır. Bu metal, dişin çiğne­me kuvvetlerine dayanması için destek görevi görür. Dişe estetiğini veren beyaz renkli ikinci ve üst tabaka porselen­le ya da plastik esaslı maddelerle hazırlanır. Zirkonyum ise metal kadar kuvvetli estetik bir malzemedir. Zirkon­yum dişlerde metal kullanılmaz bu yüzden porselenden de daha estetik bir sonuç verir. Dolayısıyla biraz daha pa­halıdır. Özellikle ön dişlerde estetik sizin için önemliyse zirkonyum ile çok iyi sonuç alırsınız. Ama arka dişlerde rahatlıkla porselen kullanabilirsiniz. Zirkonyumun bir avantajı da dişi daha az keserek yapılabilmesidir. Bu ara­da diş ve diş etlerimizle en uyumlu madde aslında altındır. Tek sorunu estetiği ve çabuk delinmesidir.

Ölçü alındıktan sonra size geçici dişleriniz takılır ve dişleriniz hazırlanana kadar bekleme moduna geçersiniz. Kesilen dişlere kapakçık görevi görecek bu geçicilerin ya­pılması çok önemlidir. Hem proteziniz hazırlanana kadar ağrıları kesecek, diş dokularını mikroplara karşı koruyacak hem de dişlerin yükselmesini önleyeceklerdir. Korsan diş hekimleri bu geçicileri yapmayarak protez yapım aşaması­nı gereğinden fazla ağrılı geçirmenize ve dişlerin ilerde geri dönüşü olmayacak kadar etkilenmesine neden olur. Hekiminizi geçiciler konusunda mutlaka uyarın. Geçici dişler kesik bir dişin en temel hakkıdır. Bu konuyu geçici yapmayarak geçiştiren, sizi geçicilerin gerekmediğine ikna etmeye çalışan hekim hakkında durup bir kez daha düşü­nün. (Muhtemelen bir korsanla karşı karşıyasınızdır.)

Kesimden dolayı birkaç gün süren şiddetli ağrılar olabilir. Diş ve diş etleri kesilerek dişler hazırlanmıştır. Dış etkilerle ağrı çekmeniz ya da dokular toparlanana kadar şiddetli ağrıların olması normaldir. Geçicileriniz varsa bir iki gün içinde kesilecektir.
Kesimden sonra anestezinin etkisi geçmeye başladı­ğında hemen kuvvetli bir ağrı kesici alınmalıdır. Çok sı­cak, çok soğuk etkiler dişte ağrı başlatacağından ılık şeyler yenilip içilmelidir.

Kesimden sonra iki üç gün geçmesine rağmen gece uykudan kaldıran, sürekli ağrı yapan, ağrı kesiciyle kesil­meyen ağrılar yapıyorsa, yüzünüz şişmişse herhangi bir sebeple diş sinirleri etkilenmiş demektir. Sinirler alınıp, ka­nal yapılmadan bu tarz dişlerin üstüne bir protez yapılma­sına izin vermeyin. Bu şikayetleri gösteren dişler zamanla ağrısı kesilse bile bir süre sonra belki de bir yıl sonra, tek­rar ağrıyacak sorun çıkaracaktır. Protezinizi kaybetmeniz bile mümkündür. İyi bir hekim yaptığı işin sorumlulukları­nı mutlaka alır. Örneğin kaliteli bir köprü yaptığını söyle­yerek size bir diş yapmışsa ve bir yıl içerisinde kırılma, kopma, renklerde değişim gibi sorunlarınız da olmuşsa mutlaka hatasını herhangi bir ücret almadan telafi edecek­tir. Aradan birkaç yıl geçmişse bile az bir ücretle bu ta­mirleri yapacak, sizinle ilgilenecektir.

Köprünüz hazırlandı, dişiniz yapıştırıldı diye her şey bitti sanmayın. Yapıştırmadan sonra hekiminizin önerisine göre belli bir süre yiyip içmeyin. Donma tamamlanmadan elinizle protezin çıkıp çıkmadığını kontrol etmeyin. Henüz donmamışken yerinden oynatabilir ve tam oturmadan donmasına neden olabilirsiniz.

Yapıştırmadan sonra, bir iki saat süren şiddetli ağrı normaldir. Bir ağrı kesici alıp sabredin. Ağrı kesici ile ke­silmeyen, çok ama çok şiddetli ağrı yarım saat geçmesine rağmen tüm şiddeti ile devam ediyorsa, mutlaka hekime başvurun. Bazen kesim sırasında diş özüne çok yaklaşılır. Yapıştırma ile de buraya şiddetli basınç uygulandığı için böyle bir ağrı olmuş olabilir. Bu durumda diş anestezi al­tında çıkarılıp, hemen kanal tedavisi yapılması gerekebilir. Bahsettiğim ağrı normal şiddette ve ağrı kesiciyle kesilebilen ya da yarım saatte hafifleyen ağrı değildir. Bu özel du­rumdaki ağrı hiçbir şekilde azalmaz hatta hekim dişinizi uyuşturduğunda hafifler ama yine de hissedilir. Sakın bu bilgiyi tam anlamadan olası normal bir ağrı için hekime koşup dişinizi çıkarttırmayınız.

Diyelim ki bir diş yaptırdınız. Aradan bir-iki yıl bel­ki de 5 yıl geçtikten sonra kanal tedavisi gerektiren şiddet­li ağrılarınız oldu. Yüzünüz şişti, protezinizden olmak istemiyorsunuz. Antibiyotik alıp bir-iki hafta sabrederseniz ağrılar geçebilir ama mutlaka geri gelecektir. En iyisi dikkatli bir şekilde protezi kırmadan çıkarıp kanal yapılmasıdır. Çıkarma sırasında küçük kırılmalar olmuşsa tamirleri yapılarak tekrar takılabilir. Protez çok kuvvetli yapışmış ve çıkmıyorsa bazen üstten delinerek ağrıyan dişe ulaşılıp kanalının yapılması sağlanabilir. Zor şartlar altında bir ka­nal olacaktır; ama hiç olmazsa protezinizi kullanmaya de­vam edebilirsiniz. Protez uygunsa, diş tek kanalsa bu işlem başarılı olabilir. Bu kararı hekiminiz vermelidir.

Protezde en küçük bir yükseklik dahi olmamalıdır. Az da olsa bir yükseklik hissediyorsanız sakın alışmaya çalışmayın. Belki siz alışabilirsiniz ama dişiniz alışmaz ve ona verdiğiniz bu rahatsızlığı size pahalıya ödetir. Yüksek olan dişe normalden fazla yük biner. Kısa vadede protezi­niz kırılabilir. Estetik kısmı fazla basınç nedeniyle atabilir. Metal aksamlara yük biner fakat kınlamazsa, bu kez de diş kökünde soruna neden olur. O dişi kullanmakta zorla­nırsınız. Ağız dengesini bozduğu için eklem ağrıları yapa­bilir ve daha birçok sıkıntıya neden olabilir. Mutlaka bu yüksekliğin alınmasını sağlayın. Bu duruma alışacağınızı söyleyen komşulara inanıp yine yanlış yapmayın. Yapılan protezdeki yüksekliğe alışacağınızı söyleyen, bunu ciddiye almayan bir hekimle karşı karşıya iseniz öncelikle karşı­nızdakinin gerçek bir hekim olduğundan emin olun. Bir korsan hekimle karşı karşıya olabilirsiniz. Her ne olursa olsun gerekirse başka doktora giderek yüksekliği aldırın. Hekiminize tatlı bir dille yüksekliğin sizi çok rahatsız etti­ğini protezi bu şekilde kullanmak istemediğinizi söyleyin. Hâlâ bu konuda bir düzeltme yapmak istemezse, "başka bir doktor da aldırmayı düşünüyorum, sizin vaktiniz yok­sa" deyin. Bu söz sihirli bir etki yapabilir. Çünkü diş he­kimlerinin hiç hoşlanmadığı bir şey de yaptığı bir işe baş­ka bir doktor tarafından müdahale edilmesidir.

Bu arada yapılan bir hata da bir protez yaptırırken ve tedaviniz sürerken başka bir hekime giderek diğer heki­min yaptıklarını kontrol ettirmektir. Aynı bölgede bulunan hekimler aynı zamanda birbirlerinin rakibidir. Başkasının yaptığım eleştirirken genellikle abartır ve moralinizi bo­zarlar. Muhtemelen de daha iyi bir öneride bulunamazlar. Bu hataya düşmeyin. Tedavinizi yapan hekimin antipatisini kazanmayın. Diş tedavisinde hekimle kurulan karşılıklı sempati, pozitif enerji çok ama çok önemlidir. Başka bir hekime kendinizce kontrol yaptırmanız bu pozitif enerjiyi negatife döndürür ki en büyük zararı siz görürsünüz. Eğer gittiğiniz hekimin size uyguladığı tedaviden memnun de­ğilseniz, hekime güveninizi kaybettiyseniz -hekiminiz yap­maması gereken şeyleri yapıyorsa ve size sık sık onun kor­san bir hekim olduğunu düşündürüyorsa- hekim değiştir­me hakkınız vardır. Hekiminize gerekli açıklamayı yapıp o ana kadarki masraflarını ödeyerek başka bir doktora ra­hatlıkla gidebilirsiniz. Bu sözler, en küçük problemde dok­tor değiştirin anlamında algılanmamalıdır. Örneğin, protezinizdeki yüksekliği önemsemiyorsa, protezin altındaki şiş­miş diş ile 3 geceyi uykusuz geçirmenize aldırmıyorsa dü­şünebileceğiniz bir yoldur.

Proteziniz yapıştırıldıktan hemen sonra artık işiniz bitti, ağrı-sızı olmayacak sanmayın. Soğukta, sıcakta -özellikle soğukta- bir dakika kadar sürüp kesilen ağrılar normaldir. Dokular kendi iyileşmelerini sağlayana kadar bu tarz ağrılar olacaktır. Üstüne bastığınızda bir süre ağrı duyacak sert şeyleri hemen çiğneyemeyeceksiniz. Uzun süredir çiğneme yapamayan, zayıflamış dişlerinizden he­men kuvvetli bir şekilde çiğnemesini beklemeyin. Protezde yükseklik, destek dişte kökü ilgilendiren büyük bir sorun yoksa 10-15 güne kadar bu sıkıntınız geçecektir. Bu süre geçmesine rağmen çiğnemede ağrılar azalmıyor, hatta ar­tıyorsa mutlaka bir sorun vardır hekiminize başvurarak yüksekliği kontrol ettirin.

Protezin özellikle eksik dişin boşluğunu dolduran kısmına (köprü gövdesi) yiyecekler sıkışır. Hastalar bu bö­lümün daha düz ya da büyük yapılarak bu sorunun çözü­leceğini sanır. O bölgeler teknik gereği, temizlenmeye izin verecek şekilde öyle yapılmışlardır. Yiyecek sıkıştığında diş fırçası ile fırçalayarak hem protezi temiz tutar hem de yiyecek artıklarını çıkarırsınız. Zaten bir süre sonra bu şi­kayetiniz daha da azalacaktır.

Eğer dişlerinizi piyasa ortalamasında bir ödeme ya­parak ve korsan olmadığından da emin olduğunuz bir he­kime yaptırdıysanız fakat yapılan dişler, sizi renk, şekil ya da estetik olarak memnun etmediyse hekiminize estetik kaygınızı söyleyin. Yine de birkaç hafta kullanıp eğer hâlâ estetik durumu sizi rahatsız ederse değiştireceği sözünü alınız. Ortalama bir protezde bile estetik çok kolay sağla­nır; ama dişler çok ucuz bir laboratuarda çok kötü malze­me ile yapılmışsa estetiğin sağlanması çok zordur. Bazen dişler estetik kurallara uygun bile olsa ilk takıldığı anda yadırgayabilir ve bu yüzden ideal bir protezi değiştirmeye kalkabilirsiniz. Böyle durumlarda çok kötü olduğunu düşündüğünüz bir protezde bile mutlaka bir hafta kullanın. Denemeden karar vermeyin. Tabii hekiminiz bu süre zar­fında protezi tam yapıştırmamalıdır. Konuşurken, gülerken dişleriniz uyumlu ve estetik görünüyorsa değiştirmeye kalkmayın. İdeal bir protezde olması gereken, karşıdan ba­kıldığında, gülümserken ya da konuşurken diğer dişleriniz­den farklı durmayan, protez olduğu belli olmayan, tüm doğal dişlerinizde olduğu kadar renk farkı olan dişlerdir. Protez yaptırmak için gittiğinizde, daha ilk seansta hekiminize estetik konusunda çok hassas olduğunuzu, yapıla­cak protezden estetik olarak beklentinizin yüksek olduğu­nu anlatırsanız daha hassas davranacaktır. Provalar esna­sında da renk, şekil konusunda sorunlarınız olursa hekimle paylaşın. Önerileri sizi tatmin etmezse bunu antipatik ol­madan belirtin. Estetiğin sizin için önemini, bu şekilde dişi kullanmakta zorluk çekeceğinizi anlatın. Hekim, düşünce­lerinizi dikkate alacaktır.

Her şeyin olduğu gibi, protezin de bir ömrü vardır. Düzenli aralıklarla gittiğiniz hekiminize protezlerinizin muayenesini de yaptırmalısınız. Dişeti çekilmeleri, kop­malar, kırılma ve delinmeler kontrol altında olmalıdır. En azından yılda bir kez destek dişlerin filmi alınarak prote­zin altında olan bitenden haberdar olunmalıdır. Herhangi bir çürük ya da sızlama gibi olumsuz bir durumda tedavi geciktirilmeden yapılmalı, gerekirse protez sökülerek tek­rarlanmalıdır. Ağız hijyeninize dikkat ediyorsanız ve kali­teli bir proteze sahipseniz bile, 15 yılı geçmiş protezler sö­külüp altı kontrol edilmeli hatta yenilenmelidir. 15 yıl ön­ce bugün kullanılan kalitede malzemeler yoklu. Ağız hij­yeni tam, düzenli ve doğru olarak sağlanıyorsa, günümüz şartlarında tüm kurallara uyularak yapılan protezler 20 yıl bile sorunsuz kullanılabilir.

Diş gıcırdatma sorununuz varsa porselen yaptırma­dan önce hekiminizi uyarın. Gıcırdatma porselenin kırıl­masına neden olur. Hekim durumdan haberdar edilirse fazla kuvvete maruz kalacak bölgelerde, metal kullanmak gibi, çeşitli önlemler alır.

Özetlersek: Gülümserken ya da konuşurken dişiniz bel­li olmuyorsa, ısırdığınızda protezi fark edemiyorsanız, gece uykudan kaldıracak bir ağrı yapmıyorsa, yüzünüz şişmemisse, soğukta bir dakika süren bir ağrı ve üstüne kuvvetli bastığınızda oluşan ağrılarınızda günden güne azalmışsa; hekiminize teşekkür edin protezinizi güle güle kullanın.